Definicja Japończycy

Co to znaczy JAPOŃCZYCY: → naród Japonii (124 mln osób) posługujący się językiem japońskim. → Etnogeneza J. nie jest jednoznacznie wyjaśniona. Przyjmuje się, iż zasadniczo wywodzą się oni z ludów mongoloidalnych przybyłych na Wyspy Japońskie z Syberii. Jako pierwsze przybyły tu ludy → paleoazjatyckie (ok. 5–6 tys. lat p.n.e.). Podlegały one wpływom kolejnych fal kolonizacyjnych plemion mongolskich napływających z płn. i z zach. oraz ludów protomalajskich, a następnie indonezyjskich (I tysiąclecie p.n.e.) napływających z południa. J. posiadają cechy rasowe mongolskie z wpływami ludów malajsko -indonezyjskich. Napływ ludów z kontynentu zakończył się w VIII w. p.n.e. Nastąpił wówczas okres wędrówek wewnętrznych w ob-rębie Wysp Japońskich, sprzyjający mieszaniu się ludów i kształtowaniu narodu i kultury japońskiej. J. dzielą się jednak na regionalne grupy etnograficzne mówiące różnymi dialektami, różniące się strojem i zwyczajami. Jednoczącą rolę odegrała → narodowa religia → shintō, chociaż już od VI w. J. pozostawali także pod wpływem buddyzmu, a od XVIII w. → chrześcijaństwa. W strukturze wyznaniowej dominuje shintō oraz buddyzm, lecz wielu J. jest wyznawcami synkretycznych religii, łączących praktyki shintō z elementami buddyzmu, → taoizmu, → konfucjanizmu lub chrześcijaństwa. Do religii synkretycznych należą m.in. sōka -gakkai, risshō -kōseikai, tenri -kyō. Współcześnie J. tworzą wysoko zurbanizowane społeczeństwo, w którym kultywuje się stare zwyczaje, np. ceremonię herbaty, sztukę aranżacji ogrodów, a także uprawia się tradycyjne sporty (judo, sumo, kendo). Ślady człowieka na Wyspach Japońskich datowane są na 90–70 tys. lat. Znane są narzędzia neolityczne sprzed 30 tys. lat, choć mieszkańcy wysp zajmowali się wówczas głównie zbieractwem i myślistwem. Rozwój → kopieniactwa datuje się na 2600 r. p.n.e., lecz tzw. sucha uprawa ryżu mogła być znana znacznie wcześniej. W połowie III w. p.n.e. wprowadzono mokrą uprawę ryżu na polach nawadnianych. Z tego okresu znane są też narzędzia z brązu i żelaza. Ludność osiedlała się w półnaziemnych chatach na aluwialnych nizinach umożliwiających uprawę ryżu. Rozwinęło się rzemiosło i handel. Nadwyżki żywności gromadzili naczelnicy rodowi, stopniowo wykształciła się własność prywatna. Rody rozrastały się tworząc plemiona i związki plemienne. W I w. n.e. istniało od 30 do 100 takich związków plemiennych. W 2 poł. III w. powstała federacja plemion w Yamato, która stopniowo rozszerzała kontrolę nad innymi rodami i federacjami plemion. W V–VI w. wykrystalizował się ośrodek władzy centralnej – dwór cesarski. Od VI w. na Wyspy Japońskie przenikał buddyzm przynoszony przez mnichów zakładających tu klasztory, napływali także rzemieślnicy przynoszący nowe technologie. W rozwoju kultury i sztuki zaznaczały się wpływy chińskie i buddyjskie, widoczne zwłaszcza w architekturze świątyń, rzeźbie, wyrobach z laki, ornamentyce (używanie płatków złota, złoty pigment stosowany był w malowidłach i kaligrafii). W malarstwie rozwinął się rodzimy styl yamato -e inspirowany tematycznymi wątkami z literatury japońskiej. Powstawały malowidła w formie zwoju. Od VIII w. następowało przechodzenie od ustroju rodowego do absolutnej władzy cesarskiej. Powstała administracja państwowa, na czele której stała Wielka Rada Stanu złożona z ministrów, radców cesarskich i kontrolerów. W prowincjach największą władzę mieli gubernatorzy i zarządcy powiatowi. Wsie podzielono odgórnie na równe jednostki liczące po 50 domostw, a zarządzający nimi sołtysi odpowiedzialni byli za przeprowadzanie spisów ludności, ściąganie podatków oraz przydzielanie ziemi dzierżawionej od dworu cesarskiego (ziemia była własnością cesarza). Od VIII w. nadawano ziemię za zasługi i urzędy dworskie. Nadania te objęte były immunitetem fiskalnym, co uszczuplało budżet cesarski, stąd więc podniesiono podatki chłopom. Wskutek tego albo dochodziło do zbiegostwa chłopów i pustoszenia wielu ziem, albo chłopi przyłączali swoje działki do majątków objętych immunitetem, co prowadziło do powstania ogromnych latyfundiów. Posiadaczami tych latyfundiów stawały się wielkie rody arystokratyczne (Fujiwara), klasztory buddyjskie i świątynie szintoickie. Władza cesarska słabła. Cesarzom bardziej opłacało się abdykować i pomnażać swój majątek jako osoba prywatna. Cesarze po abdykacji (in) przejmowali prowincjonalne majątki, gdyż drobni posiadacze zaczęli z nimi współpracować osłabiając władzę Fujiwarów. Zaciekłe walki o majątki powodowały, że kraj popadał w chaos a lokalni posiadacze musieli się zbroić w celu obrony (albo pomnażania) majątków. Powstawały zespoły wojowników bushidan, do których przystępowali drobni posiadacze szukający oparcia u potężniejszych opiekunów. Dali oni później początek klasie samurajów. Liczne walki i waśnie o majątki ziemskie toczyły się także w XIV–XVI w. Nie pohamowały jednak rozwoju miast oraz wielu dziedzin kultury. Sztukę japońską cechuje umiłowanie przyrody, stąd w architekturze zawsze stosowane były proste materiały (drewno, bambus, papier). Miało to swoje uzasadnienie, gdyż trzęsienia ziemi i tajfuny zniechęcały do inwestowania w trwalsze materiały budowlane. Tym niemniej od XV w. powstawały liczne pałace możnowładców oraz świątynie, co dynamizowało rozwój sztuki, zwłaszcza w zakresie malarstwa, rzeźby, tkactwa, haftu, wyrobów artystycznych, ornamentyki. Rozwinęło się malarstwo tuszowe, kaligrafia, powstawały malowidła na przenośnych parawanach i przesuwnych drzwiach. Formą sztuki stało się także komponowanie ogrodów oraz układanie kwiatów (ikebana). Rozwinęła się ceremonia picia herbaty, która przyspieszyła rozwój ceramiki. Nastąpił rozwój form teatralnych (teatr nō). Widowiska teatralne początkowo wywodzące się z tańców ludowych, inspirowane były tradycjami religijnymi shintō, bądź stanowiły scenki z życia dworu cesarskiego. W późniejszym okresie (XVII–XIX w.) rozwijał się oparty na kulturze mieszczańskiej teatr kabuki. Proces jednoczenia Japonii rozpoczął Nobunaga, który po umocnieniu władzy we własnej prowincji rozpoczął podbój 20 innych prowincji (2 poł. XVI w.). Przeprowadzał w nich spisy ludności, rozbrajał chłopów (tzw. polowanie na miecze). Dzieło jednoczenia Japonii kontynuował dowódca jego wojsk Hideyoshi. Zmusił on samurajów do określenia się czy zajmować się będą uprawą roli (i oddadzą miecze), czy pozostaną wojownikami w służbie swego pana i zamieszkają w mieście. Po śmierci Hideyoshi znów rozpoczął się okres intryg i waśni. Z walk zwycięsko wyszedł ród Tokugawa. W połowie XVII w. ukształtował się system władzy Tokugawa z centrum w Edo (obecne Tokio). Tokugawa przyjął urząd shoguna pozbawiając swych przeciwników politycznych majątków (konfiskata majątków). Japonia została podzielona na księstwa feudal-ne (ok. 250), których właściciele byli wasalami shoguna. Ograniczył też prawa i majątek cesarski zachowując pozory autorytetu i prestiżu władzy cesarskiej. Liczba ludności Japonii w okresie od XVII do poł. XIX w. wzrosła z 18 mln do 27 mln osób. Podstawą gospodarki było rolnictwo wspierane przez handel (z państwami Azji płd.wsch., a od XVIII w. także z przybywającymi do Japonii Europejczykami). Wprowadzono podział społeczeństwa na 4 warstwy (samurajów, chłopów, kupców oraz rzemieślników i artystów). Poza podziałem pozostał dwór cesarski, arystokracja i mnisi. Wpływy Europejczyków (Portugalczyków, Hiszpanów, Anglików oraz misjonarzy chrześcijańskich), spowodowały obawy o przetrwanie rządów Tokugawa. Rozpoczęły się więc prześladowania chrześcijan. Po krwawo stłumionym buncie chłopów, którym broń dostarczyli Portugalczycy, Japonia weszła w okres izolacjonizmu państwowego (wypędzono Europejczyków, w Japonii pozostali jedynie Holendrzy). Polityka izolacjonizmu pogłębiła jednak kryzys gospodarczy, którego przyczyną było zbyt duże obciążenie wsi podatkami oraz klęski żywiołowe. Dopiero od poł. XIX w. Japonia zrezygnowała z polityki izolacjonizmu, podpisując wiele traktatów międzynarodowych o współpracy. Nasiliło to nastroje antycudzoziemskie, które wkrótce obróciły się przeciw shogunatowi. Na czele tego ruchu stanęli samurajowie. W 1868 r. zniesiono urząd shoguna i zaczęła się odbudowa władzy cesarskiej. Cesarz przeprowadził się do Edo, które przemianowane na Tokio stało się oficjalną stolicą Japonii. Nastąpiła centralizacja władzy cesarskiej, likwidacja przeżytków feudalizmu, wprowadzanie nowoczesnych reform likwidujących zacofanie Japonii. Jednak faktyczną władzę sprawowali samurajowie, którzy przyczynili się do upadku shoguna. Krajem rządziła utworzona przez nich Wielka Rada Stanu. W 1871 r. zniesiono księstwa i wprowadzono podział kraju na prefektury. Realizowano politykę pod hasłem „bogaty kraj, silna armia”. Przeprowadzono reformę systemu podatkowego i finansowego kraju a w rozwoju gospodarczym postawiono na przemysł (maszynowy, włókienniczy, stoczniowy). W 1885 r. wyłonił się system gabinetowy z premierem na czele. W 1889 r. przyjęto Konstytucję Wielkiego Cesarstwa Japonii, która przekształciła Japonię w nowoczesną monarchię konstytucyjną i zakończyła tzw. okres Restauracji Meiji. W latach 1912–1926 intensywnie rozwijała się gospodarka, Japonia wkraczała na rynki zagraniczne wykorzystując uwikłanie mocarstw europejskich w działania zbrojne I wojny światowej. Po zakończeniu I wojny nastąpił w gospodarce okres recesji, gdyż Japonia została wyparta z wielu rynków zagranicznych. Zła sytuacja gospodarcza pogłębiona wielkim kryzysem lat 1929–1933 spowodowała wzrost nastrojów nacjonalistycznych. Za przyczynę zła uznano zbyt duży wpływ kultury Zachodu, a ponadto uważano, że Japonia ma do spełnienia misję zaprowadzenia ładu w Azji. W 1931 r. wojska japońskie wkroczyły do Mandżurii, która była rezerwuarem surowców mineralnych, rynkiem zbytu dla wyrobów japońskich a także obszarem kolonizacji japońskiej wobec przeludnienia samej Japonii. Gdy Liga Narodów uznała Mandżurię za integralną część Chin, Japonia wystąpiła z Ligi i podpisała w 1936 r. pakt z Niemcami. W 1937 r. rozpoczęła wojnę z Chinami zakończoną dopiero w 1945 r. W 1940 r. kolejny pakt z Niemcami i Włochami uznawał przewodnią rolę Niemiec i Włoch w tworzeniu porządku w Europie oraz Japonii w tworzeniu ładu w Azji. W porozumieniu z kolaborującym z faszystami rządem Vichy, Japonia wkroczyła do francuskich Indochin. Stany Zjednoczone zareagowały na to embargiem na dostawy ropy naftowej do Japonii (pozbawionej surowców) i zerwali stosunki dyplomatyczne. Odpowiedzią był japoński atak na Pearl Harbor, który rozpoczął wojnę na Pacyfiku. Początkowo Japonia rozszerzała swoje zdobycze terytorialne zajmując Syjam, Filipiny, Malaje, Birmę, Indie Holenderskie. Przełomem była bitwa o Midway, po której J. zostali wyparci z Azji płd.wsch., a jednocześnie odcięci od bazy surowcowej. Gdy w 1945 r. losy wojny były już przesądzone, Amerykanie zrzucili na dwa miasta japońskie – Hiroszimę i Nagasaki – bomby atomowe, powodując śmierć i tragedię milionów ludzi oraz ogromne zniszczenia. W 1945 r. Japonia znalazła się pod okupacją amerykańską. Nastąpiła demilitaryzacja, zdemobilizowano 6,5 mln żołnierzy, zlikwidowano wszelkie instytucje wojskowe, zaprzestano produkcji przemysłowej do celów militarnych. Nastąpił rozwój demokracji, mogły powstawać partie i organizacje o różnych orientacjach politycznych. W 1946 r. wybory wygrała Japońska Partia Liberalna, która później współpracowała także z partiami lewicowymi. W 1949 r. władzę w Japonii przejęli konserwatyści. W 1947 r. weszła w życie demokratyczna konstytucja Japonii. Przeprowadzono wiele reform (rolną, systemu oświaty), zlikwidowano wielkie koncerny przemysłowo -finansowe (zaibatsu) posiadające w przeszłości silną władzę. Dzięki ograniczeniu reparacji wojennych i udzieleniu pomocy finansowej przez Amerykanów, gospodarka japońska szybko odbudowała się. Wynikało to z konieczności przekształcenia Japonii w sojusznika Stanów Zjednoczonych w czasach narastania nastrojów zimnej wojny i uwikłania Stanów Zjednoczonych w konflikt w Korei. W 1952 r. zakończyła się okupacja Japonii, a dzięki pomocy amerykańskiej rozwój gospodarczy wciąż przyspieszał. Japonia przewyższyła → produkt krajowy brutto wielu mocarstw europejskich (Francji, Wielkiej Brytanii a w latach 60. XX w. także Niemiec) stając się światową potęgą gospodarczą. Nastąpił rozwój przemysłu opartego o nowoczesne technologie i zaplecze naukowe (→ postindustrialna faza rozwoju gospodarczego). Po wypłaceniu niektórym państwom Azji płd.-wsch. reparacji wojennych (Birma, Filipiny, Indonezja, Wietnam), rozpoczęto z nimi współpracę. Chodziło o dostęp do bazy surowcowej tych krajów, rynki zbytu dla japońskich towarów oraz możliwości inwestowania przez lokowanie kapitału. Wpłynęło to na zdynamizowanie rozwoju gospodarczego krajów Azji płd.-wsch. nazywanych później tygrysami azjatyckimi. Nie uregulowane pozostały stosunki dyplomatyczne z Chinami i Koreą (rozbieżności w interpretacji historii w pod-ręcznikach szkolnych, brak przeprosin i odszkodowań wojennych). W latach 80. XX w. Japonia osiągnęła znaczną nadwyżkę eksportową (100 mld dolarów), stając się największym wierzycielem świata. Popsuło to stosunki japońsko -amerykańskie. W latach 90. XX w. wystąpił kryzys gospodarczy i polityczny. W 1993 r. powstał rząd koalicyjny. Sytuacja polityczna unormowała się a wraz z nią także sytuacja gospodarcza. Obecnie Japonia wkracza na rynki Europy środk. i wsch. J. znani z pracowitości, dobrej organizacji pracy, sztywnych norm obyczajowych, a w stosunkach społecznych z przerostu formy nad treścią.