Definicja Indianie Ameryki Środkowej I Południowej

Co to znaczy INDIANIE AMERYKI ŚRODKOWEJ I POŁUDNIOWEJ: rdzenna ludność Ameryki Środk. i Płd., która zamieszkując różne typy środowiska geograficznego tworzyła sporo obszarów kulturowych: 1. w Ameryce Środkowej, raczej na obszarze dzisiejszego Meksyku, własne cywilizacje tworzyli Olmekowie → Zapotekowie, → Majowie, → Toltekowie i Mistekowie, → Aztekowie. Od II tysiąclecia przed naszą erą do XVI w. n.e. zakładali liczne państwa -miasta, które regularnie łączyły się w potężne imperia. Zajmowali się uprawą ziemi (między innymi kukurydza, fasola) stosując mechanizmy nawadniające, rozwijali handel i rzemiosło. Wykształcili hierarchiczną strukturę socjalną, rozwijali architekturę, sztukę, naukę (astronomia, matematyka), posiadali swoje pismo, złożony mechanizm wierzeń religijnych bogatą obrzędowość. Liczebność zamieszkałych tu ludów indiańskich w chwili odkrycia poprzez Europejczyków, szacuje się na około 20 mln osób. Aktualnie region ten zamieszkuje około 12 mln Indian wchodzących w skład 50 grup etnicznych, raczej w Meksyku środk. (Otomi, Nahua, Taraskowie, → Totonakowie) i płd. (→ Huastekowie, Mistekowie, Zapotekowie) i na pograniczu Meksyku i Gwatemali (→ Kicze, Yucatec, Tzeltal, Tzotzil); 2. Basen Morza Karaibskiego i Andy Kolumbijsko -Wenezuelskie i Ekwadorskie (od Kolumbii i Wenezueli po Nikaraguę i Honduras i wyspy M. Karaibskiego) zamieszkiwały ludy kopieniacze (→ kopieniactwo) zajmujące się także rybołówstwem. Znały one wytop i obróbkę metali, rozwinęły drewniane budownictwo obronne, rzeźbę, tkactwo i bogate życie duchowe (religia, obrzędy). Należały do nich między innymi wojownicze ludy Czibcza, → Karaibowie i charakteryzujące się mocną władzą religijną Arahuaco, Timote, Taino. Łącznie liczyły one w XVI w. około 10 mln osób. Aktualnie ich liczebność szacuje się na 700 tys. osób. Sporo ludów tego regionu wymarło, a sporo uległo całkowitej asymilacji. 3. Andy Środkowe (Wyż Andyjski – Peru, Boliwia) od III tysiąclecia przed naszą erą zamieszkiwały społeczeństwa rolnicze (tarasowa uprawa ziemi z nawadnianiem, hodowla), które stanowiły wysoko rozwinięte kultury lokalne (architektura z kamienia i cegły, postęp miast, rzemiosło, sztuka, edukacja i religia, bogata obrzędowość). Były to między innymi kultury: od 3 tys. przed naszą erą Mapucze; od 900 r. przed naszą erą Chavín (płn. wybrzeże Peru); od 400 r. przed naszą erą Nazca (płd. Peru), ale nie stworzyły one organizacji państwowych, bądź co najwyżej państwa lokalne. Państwa powstawały od około 600 r. n.e. (między innymi Tiahuanaco). Zróżnicowane kulturowo ekipy etniczne scalone zostały w momencie imperium → Inków. W XVI–XVII w. liczba Indian zamieszkujących ten obszar wynosiła 10–15 mln osób. Należeli do nich Indianie: → Ajmara zajmujący pogranicze Peru, Boliwii i Chile; Araukanie (Mapucze) zamieszkujący aktualnie w płn.-zach. Argentynie i w Chile; → Keczua mieszkający raczej w Peru, Boliwii, Ekwadorze (w okolicy Ajmarów stanowili fundamentalną ludność państwa Inków); → Arawakowie wywodzący się ze wsch. stoków środk. Andów (Boliwia), rozproszeni aktualnie w Peru, Kolumbii, Brazylii, Wenezueli i Gujanie; i → Jivaro – na pograniczu Peru i Ekwadoru. Współcześnie najliczniejsi są Indianie Keczua 15,5 mln, Ajmara 2,5–3 mln i Araukanie 800 tys. osób; 4. w Amazonii zamieszkiwało około 5 mln Indian. Organizacja socjalna o charakterze rodów (→ ród, klan), rzadziej plemion, brak hierarchii socjalnej (podział ludności tylko wg płci i wieku), obrzędowość związana raczej z nadawaniem nowych imion osobom przechodzącym do następnych grup wieku, wierzenia animistyczne (religia jako mechanizm wierzeń nie istniała). Zajmowali się raczej łowiectwem, rybołówstwem i zbieractwem, uzupełnianym poprzez → kopieniactwo. Uprawiali maniok, banany, trzcinę cukrową. Zajmowali dwa typy środowiska geograficznego: 1. lasy równikowe → Arawakowie, Tukano (płn.-zach. Brazylia, wsch. Kolumbia, płn.-wsch. Peru) i ekipa ludów → Tupi -Guarani. Tworzyli oni stałe osady, które po wyjałowieniu gleby, co kilka lat, przenosili na inne miejsce. Charakteryzuje ich bogata obrzędowość (między innymi lecznicza) i wierzenia. Posiadali rozwinięte plecionkarstwo, tkactwo i ceramikę; 2. sawanny środk. i wsch. Brazylii (na Wyżynie Brazylijskiej i Wyżynie Mato Grosso) zamieszkiwały ludy → Iż. Należały do nich szczepy Aymoré, Timbira, Karayá i Kayapó (Cayapá), zajmujące dolny bieg rzeki Tocantins, skąd rozprzestrzeniły się w kierunku zach. w dorzecze Xingu po dolny bieg rzeki Tapajós. W porze deszczowej tworzyli stałe osady, a w porze suchej wędrowali pojedynczymi rodzinami. Nie znali tkactwa ani garncarstwa. W płd.-zach. Brazylii (płn. części Pampy) zamieszkiwała ekipa Indian → Bororo. 5. Około 1 mln osób stanowiły rozproszone ekipy zbieraczy i łowców, które nie tworzyły zwartego obszaru kulturowego. Opierały one swą egzystencję na zbieractwie, myślistwie i rybołówstwie, prowadząc koczowniczy tryb życia. Były to normalnie żyjące osobno ekipy rodzin, które spotykały się w momencie zagrożenia, świąt bądź obfitości pożywienia. Charakteryzuje ich bogata obrzędowość, wierzenia bardziej przypominały → magię niż → religię. Zamieszkiwali oni: 1. w Gran Chaco i na Pampie (Patagonia) – między innymi Mataco, Ayoreó, Ona, Tehuelcze, Toba polujący na guanako i strusie, zbieracze dzikiego ryżu; 2. w dorzeczu rz. Madeira Indianie Mura, którzy nie zakładali stałych osiedli na lądzie, mieszkając w łodziach na rzece; 3. na sawannach wsch. Kolumbii Indianie Yaruro i Guahibo, kierujący handel z ludami kopieniaczymi, wymieniali mięso i skóry zwierząt na produkty rolnicze. 4. w lasach równikowych koczujący łowcy i zbieracze, między innymi Akuriyó, Hoti, Makú, Guajá, Sirionó. Aktualnie w Amazonii i Gran Chaco zamieszkuje około 1,6 mln Indian, w większości zasymilowanych. Około 28% I. pozostaje w pewnej izolacji od życia gospodarczego i społecznego państwie prowadząc gospodarkę kopieniaczą i zachowując swoje wierzenia. Utrzymują jednak stały kontakt z cywilizacją, między innymi najmując się czasowo do pracy. Około 2% ludów indiańskich Amazonii żyje w zupełnej izolacji od świata. Liczebność ludów indiańskich w momencie konkwisty gwałtownie zmalała (dolegliwości zakaźne przywleczone poprzez białych, eksterminacja, niewolnicza robota w kopalniach, na plantacjach, przy budowie dróg, → metysaż). Narzucanie religii chrześcijańskiej i kultury europejskiej wywołało stworzenie → synkretyzmu religijnego i kulturowego bądź nawet prowadziło do oporu zbrojnego (stworzenie Tupaca Amaru, organizacje i ruchy rewolucyjne). Wskutek złożonych mechanizmów społeczno -kulturowych ukształtowała się społeczność chłopska o indiańsko-hiszpańskiej kulturze (gł. Andy Środkowe). Charakteryzuje ją tradycjonalizm postaw i zachowań, solidarność wewnątrzgrupowa, wspólnota losów. Kultywowane są obrzędy, rozwijane rękodzieło. W Amazonii wskutek silnego oddziaływania zakonów misyjnych (do 2 poł. XVIII w.) nastąpiła w dużej mierze → akulturacja, a wskutek eksterminacji i niewolniczej pracy na plantacjach (gorączka kauczuku) znaczące ograniczenie liczebności Indian. I.A.Płd. stanowią trzon ludności krajów andyjskich, z kolei w Argentynie, Urugwaju i w niektórych stanach Brazylii (Parana, Rio Grande do Sul) przeważa napływowa ludność biała